नेपाल र भारतबीच झगडाको कारण बन्दै जीर्ण सीमास्तम्भ

कञ्चनपुर, गत बिहीबार कञ्चनपुरको पुनर्वास नगरपालिका-८ आनन्द बजारमा निर्माण भइरहेको कल्भर्ट क्षेत्रमा नेपाल-भारत सीमा छुट्याउने २०० नम्बरको सीमास्तम्भ थिएन। उक्त स्थानको सीमास्तम्भ हराएको कारण भारतीय सशस्त्र सीमा सुरक्षा बल ९एसएसबी०ले नेपालमा बनिरहेको कल्भर्टमा अवरोध पर्यायो। अवरोधले झगडाको रूप लिँदा एक व्यक्तिको ज्यान गयो।

सीमा यकिन नहुँदा भारतीय पक्षले पटक–पटक झगडा गर्दै आएको पुनर्वासका श्याम परियारको भनाइ छ। उनले सीमास्तम्भ नहुँदा सीमा क्षेत्रका बासिन्दा पीडित बन्नुपरेको गुनासो गरे। उनले भने, ‘दुवै देशका नागरिकलाई आ–आफ्नो सीमाबारे पर्याप्त जानकारी गराउनुपर्‍यो।’ परियारका अनुसार कञ्चनपुरका सबै सीमास्तम्भ जीर्ण बन्दै गएका छन्। हराएका सीमास्तम्भको खोजी र आवश्यक मर्मत नभए यस्तै घटना दोहोरिने उनको भनाइ छ।

घटना भएकै दिन कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी र लखिमपुरका डिएम आकाश दीपले सीमास्तम्भ हराएकै कारण आनन्द बजारको घटना भएको निष्कर्ष निकालेका थिए । कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी मनोहरप्रसाद खनालले पनि सीमास्तम्भ नहुँदा घटना चर्केको हुन सक्ने बताए। प्रजिअ खनालका अनुसार अब दुवै देशका सर्भे विभागको संयुक्त प्राविधिक

 टोलीले सीमास्तम्भ मर्मत-सुधार र हराएकोबारे टुंगो लगाउनेछ।

यस्तो परिस्थितिमा संयुक्त प्राविधिक टोली बोलाएर सीमा विवाद टुंग्याउन दुवै देशबीच समझदारी भएकोसमेत प्रजिअ खनालले बताए। ‘संयुक्त टोलीलाई यहाँसम्म आइपुग्न धेरै समय लाग्छ,’ उनले भने, ‘हामी दुई देशका सम्बन्धित निकायबीच सर्भे टोलीलाई यथाशीघ्र यहाँ बोलाएर सीमा यकिन गर्न सहमति भएको छ।’ नेपालका तर्फबाट उक्त टोलीलाई छिटै यहाँ बोलाउने प्रयास भइरहेको उनले बताए।

सीमास्तम्भ मर्मतमा बेवास्ता

कञ्चनपुरको डोकेबजारदेखि उत्तर–पश्चिम ब्रह्मदेवसम्मका अधिकांश सीमास्तम्भ ढल्ने अवस्थामा छन् भने कतै स्तम्भ नै छैनन्। डोकेबजारदेखि ब्रह्मदेवसम्म एक सय २९ दशमलव ५ किलोमिटर दूरीमा रहेका सबै सीमास्तम्भ कमजोर छन्। पुराना र हावापानीका कारण सीमास्तम्भ नाजुक भएको स्थानीयको भनाइ छ।

सीमा स्तम्भ जीर्ण बने पनि सरकारी पक्षबाट मर्मत र संरक्षणमा बेवास्ता भएको स्थानीय करन भण्डारीको आरोप छ । ‘सीमाका स्तम्भ जोर भारत र बिजोर नेपालले पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने भए पनि सम्बन्धित मुलुकले चासो दिएका छैनन्,’ उनले भने, ‘कञ्चनपुरको उत्तर–पश्चिम क्षेत्रका पिलर महाकालीमा आएको बाढीले ढालेको छ ।’

ढलेको सीमास्तम्भ तीन वर्षदेखि अलपत्र

तीन वर्षअघि दार्चुलामा आएको बाढीले ब्रह्मदेव खल्लामछेट्टीको ८१३ ९एक० नम्बरको पिलर ढालेको थियो । ‘सो पिलर हालसम्म पनि पुनर्निर्माण गरिएको छैन,’ स्थानीय करन भण्डारीले भने, ‘यही घटनाबाट थाहा पाउँछौँ, हाम्रो स्थिति कस्तो छ ।’ वनवासा–गड्डाचौकीको एच–०१ बाहेक अधिकांश सीमास्तम्भ ढल्न लागेका रूखजस्ता छन् । केही स्तम्भको माथिबाटै इँटा झरेको छ, केहीको बीच भाग नै छैन । जिल्लाको उत्तर–दक्षिण डोकेबजारमा रहेको ७२३/९१७१ नम्बरको स्तम्भमा सतहका इँटा छैनन् । सतहदेखि नै सो स्तम्भका इँटा खुस्केर अलगिएका छन् । कञ्चनपुरका सीमास्तम्भको अवस्था र मर्मतबारे पटक–पटक माथिल्लो निकायमा जानकारीका साथै प्रतिवेदन पेस गरे पनि पुनर्निर्माणमा कुनै पहल नभएको स्थानीयको गुनासो छ ।

कञ्चनपुरमा ३४ स्तम्भ हराए

सशस्त्र प्रहरी बल सीमा सुरक्षा कार्यालय कञ्चनपुरको तथ्यांकअनुसार कुल तीन सय ९० सीमापिलरमध्ये दुई सय २२ पिलर जीर्ण छन् । यसमध्ये नौवटा पुनर्निर्माण र ४५ वटा मर्मत मात्रै गरे हुने सशस्त्र प्रहरी बल सीमा सुरक्षा कार्यालय कञ्चनपुरले जनाएको छ । कञ्चनपुरमा ३४ पिलर हराएका छन् । त्यहाँ ६४ मुख्य, दुई सय २२ सहायक र एक सय चार साना पिलर रहेको सशस्त्र प्रहरी बल सीमा सुरक्षा कार्यालय कञ्चनपुरले जनाएको छ ।

सीमा सुरक्षा कार्यालयका अनुसार मुख्य पिलरमध्ये तत्काल १२ मर्मत, चार पुनर्निर्माण गर्नुपर्नेछ । यस्तै सहायक पिलरमा ३२ मर्मत र ५ पुनर्निर्माण गर्नुपर्ने अवस्थामा रहेको सशस्त्र प्रहरी उपरीक्षक इन्द्र कार्कीले बताए । जिल्लाका सीमास्तम्भको अवस्थाबारे माथिल्लो निकायका साथै जिल्ला प्रशासन कार्यालय कञ्चनपुरमा प्रतिवेदन पेस गरेको उनले बताए ।

‘सशस्त्र प्रहरी बल सीमा कार्यालयबाट स्तम्भहरू पुनर्निर्माणका लागि प्रतिवेदन पेस गरिसकेको छ,’ उनले भने, ‘तर, हालसम्म पुनर्निर्माणका काम हुन सकेको छैन ।’ उनका अनुसार सीमा र स्तम्भ सुरक्षाका लागि सशस्त्र प्रहरी बलले साप्ताहिक तथा मासिक अध्ययनका साथै उक्त क्षेत्रमा गस्ती गरिरहेको छ ।

(आजको नयाँ पत्रिका दैनिकले खबर छापेको छ)